MLIMDL, deel 3: Literatuur en zo

Het is een terugkerende discussie onder schrijvers: wat is literatuur? Omdat er geen definitie bestaat, is dit zo’n heerlijke oeverloze discussie. Ik wilde me er liever niet meer aan wagen, maar de blogtour van Mijn leven is mooier dan literatuur dwingt me ertoe. Jannah Loontjens besteedt namelijk een heel hoofdstuk aan de kwestie. En dat doet ze goed.

Ze begint ermee vast te stellen dat veel mensen schrijven. Je hebt er weinig middelen voor nodig, dus het is een toegankelijke kunstvorm om te beoefenen – vergelijkbaar met tekenen, fotograferen of schilderen. Bovendien, schrijft ze, wekken deze uitingsvormen de illusie dat we onze emoties of observaties ermee op een hoger plan tillen. Schrijven is een manier om zin te geven aan alledaagsheid. Veel beginnende schrijvers schrijven dan ook over hun eigen leven, niet zelden in een poging om iets te verwerken. Maar kun je bij deze groep schrijvers spreken van literaire ambities, of gaat het vooral om het ‘van je af schrijven’? Een moeilijk te beantwoorden vraag, want het ene autobiografische leed komt niet verder dan de eigen familie, terwijl het andere de Libris Literatuurprijs wint.

Natuurlijk is er tussen die twee boeken een duidelijk verschil. Tonio van A.F.Th. van der Heijden– het boek dat de Libris Literatuurprijs won – is veel meer dan een persoonlijk relaas. Maar waar zit ’m dat precies in? Hoe herkennen we echte literatuur?

Het leuke van deze vraag is dat het voor het grootste deel afhangt van de lezer. Als die het literatuur vindt, is het dat. En dat blijkt aan verandering onderhevig door de tijd heen. Begin vorige eeuw vonden modernisten literatuur pas echt literair als de schrijver het genre met zijn werk een zekere wending gaf. Literatuur moest zichzelf opnieuw uitvinden. Daarvóór was dus een boek juist literair als het zich hield aan zekere conventies. Wat er in het algemeen van een boek of genre wordt gevonden is dus van invloed op hoe we het als lezer ervaren.

Wat we als echte literatuur beschouwen, wordt niet alleen door een boek of onze ideeën over literatuur bepaald, maar ook door de ontvangst, het lezerspubliek en het imago. Als de Libelle een boek aanbeveelt, wordt dit al gauw als damesliteratuur gezien. Ook door degenen die het nog niet hebben gelezen.

Daarmee snijdt ze nog een ander interessant punt aan: het verschil tussen boeken geschreven door mannen en vrouwen. Auteur Maureen Johnson schreef hierover onlangs een blog.

You are informed about a book’s perceived quality through a number of ways. Probably the biggest is the cover. And the simple fact of the matter is, if you are a female author, you are much more likely to get the package that suggests the book is of a lower perceived quality.

De term ‘perceived quality’ sluit aan bij wat Loontjens argumenteert: het gaat er niet in eerste instantie om wat het boek te bieden heeft, het gaat erom wat het belooft. Door een roman als ‘vrouwenboek’ te verpakken, zegt de uitgever eigenlijk: dit boek is een lekkere snack. Je zult niet bij je literaire vrienden opscheppen over het feit dat je het hebt gelezen, maar je zult er wel van genieten. Dat draagt eraan bij dat door vrouwen geschreven literaire thrillers, chicklit en liefdesromans door sommigen verguisd worden.

Ik denk dat Jannah Loontjens zodoende de definitieve definitie van literatuur te pakken heeft, die ik ongeveer als volgt kan samenvatten: als de lezer vindt dat het lezen van/bezitten van/gezien worden met een bepaald boek statusverhogend is, is het literatuur.

Mocht je zelf ook een duidelijk idee hebben van wat literatuur is, dan kun je meedoen aan Het Nationale Lezersonderzoek van het Huygens Instituut. Zij hebben een lijst gemaakt van 400 goed verkochte boeken van de afgelopen jaren, waarbij je zelf kunt aangeven of je vindt dat het literaire werken zijn of niet.

Deze week schrijf ik in vijf delen over Mijn leven is mooier dan literatuur, naar de vijf hoofdstukken van het boek van Jannah Loontjens. Mijn blogs zijn onderdeel van een blogtour die uitgeverij Ambo|Anthos voor het boek organiseert.

Deel 1: Begin van een begin
Deel 2: Invloedrijke leeservaringen
Deel 3: Literatuur en zo
Deel 4: Schrijvers en waarheden
Deel 5: Eindig

2 thoughts on “MLIMDL, deel 3: Literatuur en zo

  1. wacht, wat?

    “als de lezer vindt dat het lezen van/bezitten van/gezien worden met een bepaald boek statusverhogend is, is het literatuur.”

    werkelijk?
    ik ben van mening dat de aangehaalde woorden van Connie Palmen toch een iets beter beeld van literatuur geven:

    “Literatuur is de kunst van de roman. […] Die kunstvorm heeft een aantal kenmerken, dat is bijvoorbeeld dat ze fel gekant is tegen elke vorm van cliché. Cliché in stijl, cliché in structuur, cliché in in denkbeelden.”

    dé definitie zal wel niet bestaan, maar het idee dat een boek statusverhogend moet lijken zegt toch niets over de inhoud van het desbetreffende boek?

    1. Klopt, Kim. Dat het niets zegt over de inhoud van het boek, is wat mij betreft juist het mooie van deze ‘definitie’. De woorden van Palmen sluiten een heleboel boeken uit die wellicht óók literatuur zijn. Omdat er geen inhoudelijke definitie kan bestaan (tenminste, dat denk ik niet), kwam ik hierop uit.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *